Văn mẫu hay – Tài liệu ôn thi đại học – Đọc truyện ngắn hay vhoc.net 
I. Tìm hiểu chung
1. Tiểu dẫn
+ Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước. Ông tham gia vào phong trào đấu tranh chống Mĩ nguỵ ở Thừa Thiên Huế.
Quê gốc: Làng Bích Khuê – xã Triệu Long – huyện Triệu Phong – tỉnh Quảng Trị. Sinh năm 1937 tại thành phố Huế. Tốt nghiệp Trường đại học Sư phạm Sài Gòn, nhận bằng cử nhân văn khoa, Đại học Huế (Ban Triết văn). Từ 1960 đến 1966 dạy học ở Trường Quốc học Huế. Từ năm 1963, ông đã tham gia phong trào cách mạng ở nội thành, làm báo cờ giải phóng ở Huế. Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiến khu từ năm 1968 đến năm 1975, Hoàng Phủ Ngọc Tường giữ nhiều trọng trách: Tổng thư kí liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hoà bình thành phố Huế, Tổng thư kí Hội văn học nghệ thuật Trị thiên – Huế, Uỷ viên Uỷ ban nhân dân cách mạng tỉnh Quảng Trị, chủ tịch Hội văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên. Năm 1990 ông là Tổng biên tập tạp chí Sông Hương, Cửa Việt.
+ Giới thiệu tài năng Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Tác phẩm: Văn xuôi có các tập: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1986), Hoa trái quanh tôi (1995), Bản di chúc của “Cỏ lau” (1997), Ngọn núi ảo ảnh (1999).
Thơ có: Những dấu chân qua thành phố (1976), Người hái phù dung (1992).
Hoàng Phủ Ngọc Tường viết báo, làm văn từ những năm 60 của thế kỉ XX, là nhà thơ có phong cách độc đáo. Đặc biệt ông có sở trường về thể bút kí, tuỳ bút. Ông là nhà văn uyên bác, tài hoa. Kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa giàu chất trí tuệ vừa giàu chất thơ. Nội dung thông tin về văn hoá lịch sử rất phong phú. Đề tài trong tác phẩm của ông khá rộng. Đó là cảnh sắc con người khắp mọi miền đất nước. Từ rừng hồi Xứ Lạng đến đất mũi Cà Mau, từ núi bài thơ Hạ Long đến Đồng Tháp Mười Nam Bộ, đến Điện Biên lịch sử… Đặc biệt từ những bài thơ về Huế, Thuận Hoá, Quảng Trị, Quảng Nam, thành phố cố đô Huế… những bài kí hàm súc để lại nhiều rung cảm cho người đọc.
– Nét đặc sắc trong sáng tác tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều của vốn kiến thức sâu, rộng về triết học, văn học, lịch sử, địa lí… Tất cả thể hiện lối viết hướng vào nội tâm, say đắm, tài hoa.
– Ông đã được nhận nhiều Giải thưởng về văn xuôi.
+ Giải thưởng của Hội nhà văn cho tập kí Rất nhiều ánh lửa, Miền gái đẹp…
+ Giải thưởng của Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007.
2. Văn bản
– Bài Ai đặt tên cho dòng sông? Là một trong những bài tuỳ bút đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bài tuý bút có 3 phần:
+ Phần 1 nói về cảnh quan thiên nhiên của sông Hương
+ Phần 2 và 3 là phương diện lịch sử và văn hoá của sông Hương
Đoạn trích này nằm trong phần 1 cộng với lời kết của toàn tác phẩm. Tuy nhiên đoạn trích không chỉ đề cập tới cảnh quan thiên nhiên sông Hương xứ Huế mà còn thấy được sự gắn bó lịch sử và văn hoá của cố đô Huế. Nó tiêu biểu cho phong trào của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
II. Đọc hiểu văn bản
Với xúc cảm vô cùng thiết tha với xứ Huế, tác giả đã sử dụng triệt để mọi tiềm năng văn hoá và vốn từ giàu có của mình để phát hiện, diễn tả vẻ đẹp xứ Huế tập trung ở dòng sông Hương.
1. Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên
– Khác với nhiều con sông “sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”. Nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế. Nói đến Huế là nghĩ tới sông Hương và nghĩ về sông Hương là nói tới Huế. Điểm nhìn nghệ thuật vẫn là sông Hương.
+ Sông Hương ở đầu nguồn (thượng nguồn)
Tác giả miêu tả sông Hương ở đầu nguồn với sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng cũng dịu dàng say đắm.
+ “Mãnh liệt qua các ghềnh thác”, “cuộn xoáy như cơn lốc”, “là bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”. Sông Hương đi qua lòng Trường Sơn “Sông Hương đã sống nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng mà man dại (sống lang thang nay đây, mai đó, trên một chiếc xe không có nơi cư trú nhất định)
* Cũng có hình ảnh gợi sự dịu dàng và đắm say: “Cũng có lúc trở nên dịu dàng và đắm say giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Tác giả kết luận: “Rừng già đã hun đúc cho nó một bản tình ca gan dạ, một tâm hồn tự do trong sáng tác”. Dòng sông đã được thổi bằng ngọn gió tâm hồn rào rạt nhạy cảm, liên tưởng tự do để càng mạnh mẽ hơn ở phận thượng nguồn.
+ Sông Hương ở đồng bằng
Sông Hương được thay đổi về tính cách
* “Sông như chế ngự được bản năng của người con gái” để “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Hiểu biết về địa lí đã giúp tác giả miêu tả tỉ mỉ về sông Hương với hình ảnh: “chuyển dòng một cách liên tục vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”, “dòng sông mềm như tấm lụa với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi”. Cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, hình khối: “Nó trôi đi giữa 2 dãy sồi sừng sững như thành quách với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo” (tên những quả đồi phía tây nam thành phố Huế). Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu mà biến ảo, phân quang màu sắc của nền trời tây nam thành phố “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Sông Hương lại có vẻ đẹp “trầm mặc” chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.
Đó còn là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ, có vẻ đẹp “vui tươi” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô ở Kim Long, có vẻ đẹp “mơ màng trong sương khói” khi nó rơi xa dần thành phố để đi qua những bờ tre, luỹ trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ.
Đoạn tả sông Hương khi qua thành phố đã được nhiều ấn tượng. Đấy là hình ảnh chiếc cầu bắc qua dòng Hương: “Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Nhà văn như thổi linh hồn của con người vào cảnh vật “đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng vâng không nói của tình yêu”, “Những nhánh sông mang nước của dòng sông Hương… nào nhìn thấy được”. “Tôi nhớ sông Hương, quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố”. Dường như sông Hương không muốn xa thành phố: “Rồi như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng, rẽ… kín đáo của tình yêu”. Sông Hương như trở lại “để nói một lời thề trước khi về biển cả”. Tác giả liên hệ “Lời thề ấy vang vọng.. xứ sở”.
2. Vẻ đẹp sông Hương khám phá được dưới góc độ văn hoá.
– Tác giả cho có một dòng thi ca về sông Hương. Đó là dòng sông không lặp lại mình
* “Dòng sông trắng – lá cây xanh” (thơ Tản Đà) (Chơi Huế)
* “Như kiếm dựng trời xanh” (thơ Cao Bá Quát) (Trường giang như kiếm lập thanh thiên).
* Là sức mạnh hồi sinh trong tâm hồn thơ Tố Hữu (Tiếng hát sông Hương)
Răng không! Cô gái trên sông
…
Trên dòng sông Hương
* Thơ của Thu Bồn
Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu
– Tác giả gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế. “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya… Quả đúng vậy.. dòng sông này”. Tác giả tưởng tượng: “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng rơi bán âm của những mái chèo khuya” (một nửa của cung bậc âm thanh trong âm nhạc). Phải có độ nhạy về thẩm âm, hiểu biết về âm nhạc của xứ Huế tác giả mới có sự liên tưởng này. Ngòi bút tài hoa cộng với sự rung cảm mạnh mẽ Hoàng Phủ Ngọc Tường nhớ tới Nguyễn Du: “Nguyễn Du đã bao năm lênh đêng trên quãng sông này…mới sa nửa vời”.
3. Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử
– Tên sông Hương được ghi trong Dư địa chí của Nguyễn Trãi: “nó được ghi là Linh Giang”
+ Dòng sông ấy là điểm tựa bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt
+ Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bang kinh thành Phú Xuân (tên cũ của thành phố Huế), gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ
+ Nó đọng lại đến bầm da tím máu “nó sống hết lịch sử bi tráng của thể kỉ XIX”.
+ Nó đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển
+ Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tiến công tết Mậu Thân 1968. Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc.
4. Nghệ thuật
+ So sánh
* Chiếc cầu trắng nhìn từ xa mà ví với trăng non. Ở đó có màu sắc chiếc cầu, có ánh sáng bầu trời, có nét dịu dàng của cô gái Huế.
* “Như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu” Đây là biểu hiện sự thuận tình mà không nói ra vì e lệ.
Sông Hương là sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”
Sử thi là chiến công gắn liền với mốc lịch sử đất nước, nó là cái hùng gắn với màu đỏ. Ở đây là sử thi viết dưới màu cỏ xanh lá biếc. Phải chăng sử thi mà trữ tình, bản hùng ca mà vẫn dịu dàng tươi mát.
* Tác giả so sánh sông Hương như một cô gái: từng có lúc là cô gái Di-gan phóng khoáng mà man dại. Sông Hương như một cô gái Huế, một thiết nữ tài hoa, dịu dàng, sâu sắc, đa tình, khéo trang sức mà không loè loẹt phô trương, giống như những cô dâu Huế ngày xưa trong sắc áo điều lục. “Đấy cũng chính là màu sương khói trên sông Hương giống như tấm voan huyền ảo của tự nhiên, sau đó ẩn giấu khuôn mặt thực của dòng sông”.
* Có lúc nhà văn so sánh sông Hương với sông Đa-nuýp của Bu-da-pét, sông Sen của Pa-ri, sông Nê-ve của Lê-nin-grát. Ngoài thủ pháp so sánh trên đây, tác giả còn sử dùng một đoạn văn của Hội hoà bình thế giới (UNESCO): “Các trung tâm lớn.. vì các nhà thờ bị phá hoại”. Đoạn văn thuyết minh này có cảm xúc như đoạn văn tuỳ bút, đánh giá cao di sản thiên nhiên, di sản văn hoá thế giới Huế. Sử dụng đoạn văn này thực sự là một kiểu đòn bẩy nghệ thuật.
– Ngoài so sánh, trí tưởng tượng của tác giả còn của tác giả còn sử dụng nhiều biện pháp nhân hoá, ẩn dụ, văn viết giàu hình ảnh
– Bài tuỳ bút kết thúc bằng cách lí giải tên của dòng sông: sông Hương, sông thơm. Cách lí giải bằng một huyền thoại: Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dâ hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi. Huyền thoại ấy đã trả lời ai đặt tên cho dòng sông.
– Đặt tiêu đề và kết thúc bằng câu hỏi Ai đã đặt tên cho dòng sông? để nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông mà còn gợi lên niềm biết ơn đổi với những người đã khai phá miền đất ấy.
Mặt khác không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.
5. Nét đẹp của văn phong Hoàng Phủ Ngọc Tường
– Tác giả đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương (đối tượng miêu tả) khiến đối tượng trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người
– Sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú cộng với sự uyên bác về các phương diện địa lí, lịch sử, văn hoá, nghệ thuật đã tạo nên áng văn đặc sắc.
– Ngôn ngữ phong phú giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hoá.
– Có sự kết hợp hài hoà giữa cảm xúc trí tuệ, chủ quan và khách quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân. Khách quan là đối tượng miêu tả – dòng sông Hương.
– Phải hiểu kĩ về đối tượng
– Cảm xúc dồi dào
– Ý tưởng cao sâu
– Chọn chi tiết, sự việc, con người chuẩn xác, tiêu biểu
– Văn giàu hình tượng
